محمدعلی همایون کاتوزیان
کتاب شامل ده مقاله است که نویسنده آنها را در فاصله سال‌های 1360 تا 1372 به رشته تحریر درآورده و موضوع اصلی مقالات همان است که در عنوان کتاب آمده.
ما در اغلب جوامع جهان سومی با دو مقوله استبداد و دیکتاتوری روبرو هستیم. از نظر نویسنده این دو مقوله دارای ویژگی های متفاوت هستند و با همدیگر فرق دارند. استبداد ملک طلق ماست.
به طور خلاصه می‌توان گفت که استبداد ایرانی در درجه اول محصول شرایط حاکم ناشی از جغرافیای این مرز و بوم است. اما دیکتاتوری برآمده از سیر تحولات اجتماعی – اقتصادی جوامع اروپایی بود.
در تاریخ اروپا دولت متکی به طبقات بود و در ایران طبقات متکی به دولت. در جوامع اروپائی طبقه مستقل است و دولت متکی و هر چه طبقه بالاتر بود، دولت بیشتر به آن اتکاء داشت، اما در جامعه ایرانی دولت مستقل است و طبقه متکی و هر چه طبقه بالاتر بود، بیشتر به دولت اتکاء داشت. بنا بر این در طول تاریخ ایران، دولت نه فقط در رأس بلکه در فوق طبقات، فوق ملت و در فوق اجتماع قرار داشته است. دولت در خارج از خود مشروعیت مستمر و مداومی نداشت. یعنی مشروعیت دولت اساساً ناشی از واقعیت قدرت آن و در نتیجه توانایی اداره کشور بود.
نویسنده در نصف مقالات کتاب، گوشه‌هایی از تاریخ نهضت ملی ایران در دهه 20 و 30 شمسی، نخست وزیری شادروان دکتر محمد مصدق و کودتای 28 مرداد را مورد مداقه قرار داده است.
ضمناً یادآور میشود که آقای کاتوزیان در کتاب اقتصاد ی ایران» نظریه‌ی مشهور خود تحت عنوان نظریۀ استبداد تاریخی در ایران» را شرح داده است.
درباره این سایت